Polska Szkoła Lutnicza. Instrumenty Grobliczów i Dankwartów
Patryk Frankowski, Kierownik Muzeum Instrumentów Muzycznych, Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu, Dr hab. Honorata Stalmierska, prof. AM, Kierownik Katedry Lutnictwa Artystycznego w Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu, Piotr Cieślak, Kierownik Pracowni Konserwacji Instrumentów Muzycznych w Muzeum Instrumentów Muzycznych, Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu, Mirosław Baran, Konserwator w Muzeum Instrumentów Muzycznych, Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu, Jan Bartoś, lutnik
Celem referatu jest przedstawienie projektu dotyczącego polskich instrumentów smyczkowych powstałych do końca XVIII wieku. Projekt realizowany jest przez Muzeum Instrumentów Muzycznych w Poznaniu we współpracy z Katedrą Lutnictwa Akademii Muzycznej w Poznaniu oraz Janem Bartosiem, niezależnym lutnikiem z Paryża. Podczas wystąpienia przedstawione zostaną cele projektu, dotychczasowe wyniki oraz dalsze perspektywy badawcze.
Patryk Frankowski, absolwent Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, na kierunku muzykologia. Od 2003 r. asystent i kurator działu instrumentów profesjonalnych, a następnie od 2015 r. kierownik Muzeum Instrumentów Muzycznych, oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu. Od 2013 r. również wykładowca w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jego zainteresowania badawcze dotyczą głównie instrumentów dętych oraz smyczkowych, ich konstrukcji, historii oraz praktyki wykonawczej, szczególnie w okresie od XVII do końca XIX wieku. Jego rozprawa doktorska pod kierunkiem prof. Remigiusza Pośpiecha, nad którą aktualnie pracuje dotyczy kolekcji instrumentów muzycznych z klasztoru OO. Paulinów na Jasnej Górze w kontekście repertuaru muzycznego działającej tam kapeli od końca XVI wieku do roku 1914. Jest członkiem Zespołu Naukowo-Redakcyjnego Jasnogórskich Muzykaliów, Zespołu Naukowo-Konserwatorskiego Jasnogórskiego Instrumentarium oraz członkiem Historic Brass Society w Nowym Jorku.
Honorata Stalmierska, dr hab., profesor Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu. Głównym kierunkiem jej działalności artystycznej jest budowa, korekta oraz konserwacja instrumentów lutniczych. Od parunastu lat w swojej twórczości koncentruje się na zagadnieniach związanych z budową instrumentów w konwencji „na staro”. W ostatnich latach ta metoda wykonania instrumentów stała się niezwykle popularna. Polega ona na stylizowaniu współczesnej formy instrumentu lutniczego tak, aby sprawiał wrażenie zbudowanego przed laty. Badania dotyczące tej dziedziny twórczej polegają przede wszystkim na testowaniu różnorodnych gruntów drewna, przygotowaniu lakieru jak najbardziej zbliżonego pod względem składu i kolorystyki do lakierów stosowanych przed laty. Bardzo ważnym aspektem w tej pracy, oprócz wykonania instrumentu „na staro”, jest umiejętność wykonania kopii instrumentu historycznego. Ta dziedzina wymaga specjalnego podejścia do instrumentu poprzez zastosowanie innych technik budowy, innego wykończenia powierzchni instrumentu, łącznie z wykonaniem wszelkich ubytków, zniekształceń i zadrapań budowanego obiektu. Honorata Stalmierska jest profesorem Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego. Prowadzi zajęcia z lutnictwa artystycznego, a także badania dotyczące historii lutnictwa niemieckiego i francuskiego, co związane jest z prowadzeniem zajęć teoretycznych z zakresu historii i rozwoju sztuki lutniczej we Francji i w Niemczech. Od 1984 r. jest członkiem Związku Polskich Artystów Lutników, gdzie obecnie pełni funkcję Przewodniczącego Komisji Rewizyjnej. Od 2009 r. jest członkiem Związku Lutników Francuskich (ALADFI) i co roku uczestniczy w seminariach tego Związku. Od 2013 r. jest również członkiem Związku Lutników Angielskich (BVMA). W latach 2015-2017 przedstawiała instrumenty na wystawie instrumentów w The Royal College of Music w Londynie. Wspólnie z pracownikami Muzeum Instrumentów Muzycznych w Poznaniu oraz lutnikiem paryskim, uczestniczy w badaniach dotyczących twórczości polskich lutników działających w XVII i XVIII wieku. Efektem dotychczasowych badań jest publikacja pt. „Polska szkoła lutnicza. Instrumenty Grobliczów i Dankwartów” cz. I. Obecnie zespół pracuje nad analizą dokumentów dotyczących Marcina Groblicza. W latach 2009-2012 była członkiem projektu badawczego (nr rejestracyjny NN105 058437) Eksperymentalne badania drgań własnych płyt skrzypcowych i gitarowych z celowo wprowadzonymi zmianami konstrukcyjnymi. Do tej pory zbudowała ok. 100 instrumentów lutniczych (skrzypce, altówki, surdynka, viola da braccio, gitara historyczna, gitara klasyczna, skrzypce barokowe, viola da gamba basowa).
Piotr Cieślak, absolwent Liceum Muzycznego im. M. Karłowicza w Poznaniu (1978-1982) w klasie lutnictwa, a następnie Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu w klasie lutniczej prof. Andrzeja Łapy i prof. Antoniego Krupy. Tytuł magistra sztuki w zakresie lutnictwa uzyskał w 1987 r., przedstawiając obok instrumentów pracę pt. „Zagadnienia lakierowania instrumentów lutniczych w aspekcie historycznym”, napisaną pod kierunkiem prof. Włodzimierza Kamińskiego. Członek ZPAL od 1985 r. W latach 1988-1998 był asystentem w poznańskiej Akademii Muzycznej. Od 1988 r. konserwator w Muzeum Instrumentów Muzycznych oddziale Muzeum Narodowego w Poznaniu, od 2001 r. na stanowisku kierownika pracowni konserwacji instrumentów muzycznych. Jako konserwator opiekuje się między innymi kolekcją instrumentów lutniczych, w skład której wchodzą instrumenty Grobliczów, Dankwartów, Amatich, Guarneriego del Gesu, Magginiego itp. Od 2010 r. członek Zespołu Naukowo-Konserwatorskiego Jasnogórskiego Instrumentarium, którego celem jest kompleksowa konserwacja zabytkowych instrumentów należących do Kapeli Jasnogórskiej. Współpracował również z innymi muzeami w Polsce: Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu, Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie. Brał udział w wystawie prezentującej osiągnięcia polskiej sztuki lutniczej, prezentowanej w 1988 r. w Muzeum Kultury Muzycznej w Moskwie, a także w wystawie pt. „Piękno odzyskane” w Muzeum Narodowym w Poznaniu (1998). Jego zainteresowanie problemami lakiernictwa lutniczego znalazło odbicie w referatach wygłaszanych na ogólnopolskich seminariach lutniczych oraz w eseju „Tajemnice i sekrety lakieru” (w pracy zbiorowej Genius Stradivari, Muzeum Narodowe w Poznaniu, 2001). W latach 1998-2001 uczestniczył w grancie naukowym poświęconym badaniu instrumentów wczesnej polskiej szkoły lutniczej (rodziny Grobliczów i Dankwartów) – grant KBN nr 1HO1E 007 15, tytuł projektu „Polska szkoła lutnicza od końca XVI – 1 połowy XVIII w. i jej idiom – chronologia, miejsce w kulturze polskiej i europejskiej”.
Jan Bartoś, ur. 1970 w Krotoszynie. Po ukończeniu studiów lutniczych na Akademii Muzycznej w Poznaniu przez dziesięć lat doskonalił swe umiejętności w pracowni lutniczej Eryka Blota (Perugia, Cremona). Jako szef pracowni zdobył doświadczenie w konstrukcji nowych instrumentów, a także restauracji włoskich instrumentów, zarówno współczesnych jak i historycznych. Ponadto doskonalił swoją wiedzę i znajomość instrumentów uznanych mistrzów lutnictwa włoskiego z XVIII, XIX i XX w. Jest laureatem szeregu nagród na międzynarodowych konkursach lutniczych (2004 – srebrny medal za walory dźwiękowe skrzypiec na Międzynarodowym Konkursie Lutniczym – VSA Competition Portland – USA, 2004 – brązowy medal za skrzypce na międzynarodowym konkursie lutniczym przy okazji International Věnceslav Metelka Violin Making Festival Náchod, 2006 – wyróżnienie za dźwięk w kategorii skrzypce – Międzynarodowy Konkurs Lutniczy – VSA Competition Baltimore – USA, 2009 – nagroda muzyka jurora Gerarda Caussé na Międzynarodowym Konkursie Lutniczym VIOLA’S w Paryżu, 2009 – nagroda muzyka jurora Anne-Aurory Anstett na Międzynarodowym Konkursie Lutniczym VIOLA’S w Paryżu, 2009 – nagroda za najlepsze walory dźwiękowe na Międzynarodowym Konkursie Lutniczym VIOLA’S w Paryżu, 2009 – nagroda publiczności na Międzynarodowym Konkursie Lutniczym VIOLA’S w Paryżu, 2014 – nagroda muzyka jurora Xaviera Philipsa na Międzynarodowym Konkursie Lutniczym «Concours de lutherie et de la sonorite VioloncellenSeine», 2014 – nagroda muzyka jurora Françoisa Poly na Międzynarodowym Konkursie Lutniczym «Concours de lutherie et de la sonorite VioloncellenSeine»). W 2012 r. został zaproszony do prac w jury Międzynarodowego Lutniczego Konkursu Altówkowego VIOLA’S w Paryżu. Jest autorem kilku publikacji w międzynarodowej prasie lutniczej. Współautor katalogu „Polska szkoła lutnicza. Instrumenty Grobliczów i Dankwartów”. Konstruowane przez niego instrumenty znajdują uznanie zarówno wśród młodych talentów jak i uznanych powszechnie dojrzałych muzyków. Doceniają oni wysokie walory dźwiękowe i estetyczne instrumentów, których konstrukcja inspirowana jest dziełami największych mistrzów włoskiego lutnictwa: Stradivariego, Guarneriego, Bergonziego, Guadagniniego… W 2006 r. wraz z przyjacielem i kolegą Paulem Sadka otworzył pracownię lutniczą w Paryżu przy ulicy Vertbois pod numerem 60, w dzielnicy Marais. Kontynuuje poszukiwania w dziedzinie akustyki, lakierów olejnych oraz technik konstrukcji zarówno lutnictwa włoskiego jak i francuskiego z XVIII i XIX w. Pracę w Paryżu wykorzystuje także do doskonalenia wiedzy o lutnikach francuskich oraz tworzonych przez nich instrumentach.
Mirosław Paweł Baran, absolwent Liceum Muzycznego im. M. Karłowicza w Poznaniu (1980-1984) w klasie lutnictwa, a następnie Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu w Katedrze Lutnictwa u prof. Andrzeja Łapy oraz prof. Antoniego Krupy. Tytuł magistra sztuki w zakresie lutnictwa uzyskał w 1989 r., przedstawiając obok smyczków i instrumentów pracę „Rozwój historyczny smyczka do XIX w.”, napisaną pod kierunkiem prof. Włodzimierza Kamińskiego. Członek ZPAL od 1987 r. W latach 1991-1993 prowadził autorską pracownię lutnictwa artystycznego przy Państwowej Operze i Filharmonii Bałtyckiej. Od 1993 r. konserwator w Muzeum Instrumentów Muzycznych, oddziale Muzeum Narodowego w Poznaniu. Jako konserwator opiekuje się między innymi kolekcją instrumentów lutniczych oraz instrumentami dętymi. Od 2010 r. członek Zespołu Naukowo-Konserwatorskiego Jasnogórskiego Instrumentarium, którego celem jest kompleksowa konserwacja zabytkowych instrumentów, należących do Kapeli Jasnogórskiej. Prowadząc autorską pracownię Lutnia Budowa Konserwacja Instrumentów Muzycznych, współpracował z wieloma muzeami: Muzeum Etnograficznym w Warszawie, Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu, Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze, Muzeum Piosenki Polskiej w Opolu. Brał udział w wystawie pt. „Piękno odzyskane” w Muzeum Narodowym w Poznaniu (1998).
