Metody badań organów opracowane w Katedrze Instrumentologii Instytutu Muzykologii KUL. 1. Inwentaryzacja i struktura brzmieniowa, 2. Akustyka
Dr Andrzej Gładysz, o. dr Mieczysław Julian Smierciak, Katedra Instrumentologii Instytutu Muzykologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II
W 1982 roku w Instytucie Muzykologii Kościelnej KUL (obecnie Instytut Muzykologii KUL) powstała Katedra Instrumentologii. Jej założyciel i pierwszy kierownik, ks. prof. Jan Chwałek, wraz z następczynią, prof. Marią Szymanowicz opracowali autorską metodę badań organów, która jest wykorzystywana zarówno na potrzeby działalności naukowo-dydaktycznej, jak i w ramach prowadzonej działalności eksperckiej z zakresu organoznawstwa. O ile to możliwe, styczność z poddawanymi analizie instrumentoznawczej organami należy zacząć od szczegółowej kwerendy w źródłach historycznych, która może stać się punktem wyjścia i odniesieniem dla rozwiania wątpliwości pojawiających się podczas oględzin instrumentu. W dalszej kolejności wykonany zostaje opis inwentaryzacyjny na który składają się informacje o: chórze muzycznym, szafie organowej, prospekcie, miechach, trakturze i wiatrownicach, stole gry i dyspozycji oraz stanie zachowania organów. Przebadanie dyspozycji połączone z zapoznaniem się z aparatem dźwiękowym organów pozwala na dokonanie analizy struktury brzmieniowej instrumentu zawierającej takie aspekty jak: wysokość i zakresy brzmienia, skala pionowa i pozioma, przynależność do poszczególnych rodzin głosowych. Szczegółowa analiza możliwości brzmieniowych jest również niezwykle istotnym elementem wstępnym do badań nad możliwościami akustycznymi organów. Zagadnienie akustyki organów obejmuje zarówno proces powstawania dźwięku w piszczałkach jak i analizę brzmienia całych organów, co jest problematyką bardzo złożoną, ze względu na największe i najbardziej zróżnicowane możliwości dźwiękowe tego instrumentu. Dla potrzeb badań historycznych i inwentaryzacyjnych wystarczający wydaje się opis „dyspozycji organów”, jednak ta sama dyspozycja może wydawać różnorodny efekt brzmieniowy w zależności od jakości głosów i uwarunkowań akustycznych. Dokładniejszą analizę brzmienia organów można przeprowadzić w potrójny sposób, nawzajem się uzupełniający: 1. Opisowy, na podstawie subiektywnych wrażeń słuchowych, przy pomocy terminologii skojarzeń uczuciowych (potężny, jasny, delikatny, szeroki itp), jednak określenia te nie są wolne od subiektywnych nieścisłości i rozbieżności w ocenach. 2. Teoretyczny, przy użyciu liczbowej analizy dyspozycji organów i graficznego przedstawienia ich maksymalnej skali poziomej i pionowej, bazującej na jednostkach stopażu i skali muzycznej. 3. Akustyczny, na podstawie analizy realnego brzmienia organów, czyli ich wykresu widma dźwięku, co daje możliwość obiektywnej charakterystyki brzmienia oraz może uzupełniać lub weryfikować metody opisowe i teoretyczne. Analizę akustyczną można przeprowadzać dla: a) pojedynczych dźwięków piszczałek (dla określenia barwy jednego głosu) b) wielogłosowego brzmienia organów w Tutti (dla określenia barwy całych organów). Badania akustyczne pojedynczych głosów skupiają się na analizie składu ich widma dźwięku, czyli alikwotów, stanów transjentowych i formantów, decydujących o specyfice barwy. Analizy dotyczą zarówno widm chwilowych jak również ich ewolucji w czasie. Przy badaniu organów w Tutti jako podstawowe parametry porównawcze można przyjąć: 1) maksymalny Poziom Dźwięku (LSPL), 2) zakres częstotliwościowy (mierzony w Hz), 3) pasma formantowe w widmie dźwięku, 4) barwa dźwięku określana parametrem Jasności (B11) rozumianej jako środek ciężkości widma dźwięku analizowanego w 11 pasmach oktawowych, 5) wpływ akustyki pomieszczenia, która ma decydujące znaczenie na ostateczny efekt brzmieniowy organów. Do przeprowadzenia tych analiz konieczne jest opracowanie jednolitej metody badań, uwzgledniającej te same dźwięki testowe, te same parametry porównawcze i te same wzory matematyczne do obliczeń akustycznych. To wszystko zostało wstępnie opracowane w Katedrze Instrumentologii KUL, a co przedstawi niniejszy referat.
Andrzej Gładysz – doktor nauk humanistycznych (2015) na podstawie rozprawy „Służba wojskowa dworzan królewskich Zygmunta I Starego (1507-1548)”, magister muzykologii (2011) na podstawie pracy „Organy i organiści w kościołach dekanatu tuchowskiego diecezji tarnowskiej. Studium historyczno-instrumentoznawcze” i historii (2009) – „Walki polsko-mołdawskie w latach 1504-1510”. Asystent w Katedrze Instrumentologii Instytutu Muzykologii KUL, związany również z Pracownią Wojskowo-Historyczną Instytutu Historii KUL. Swoje badania naukowe koncentruje na historii organów w Polsce w jej historycznych granicach (zwłaszcza na terenie diecezji tarnowskiej), historii wojskowości nowożytnej (w tym roli instrumentów i muzyków w wojsku). Autor ponad 30 artykułów naukowych i blisko 40 haseł encyklopedycznych, głównie z zakresu historii organów, historii wojskowości oraz geografii historycznej kościoła w Polsce, współautor 2 książek popularyzujących naukę oraz redaktor 6 publikacji. Uczestnik remontów i budowy organów na terenie Małopolski, Podkarpacia i Lubelszczyzny. Ponadto animator kultury, konferansjer i wokalista – solista chóru Filharmonii im. H. Wieniawskiego w Lublinie, stale współpracuje z Chórem Akademickim KUL, Teatrem Muzycznym w Lublinie oraz warszawską Sceną Gwiazd.
O. dr Mieczysław Julian Smierciak OFM – urodzony 29 XII 1965 r. W 1984 r. wstąpił do zakonu OO. Bernardynów gdzie odbył 6-letnie studia filozoficzno-teologiczne na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, uzyskując stopień magistra teologii na podstawie pracy z zakresu teologii moralnej pt. „Chrześcijańska koncepcja środków masowego przekazu w oparciu o dokumenty Stolicy Apostolskiej i Episkopatu Polski”. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1991 r. z rąk kard. Franciszka Macharskiego. W latach 1994-1999 odbył studia muzykologiczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, uzyskując stopień magistra w zakresie muzykologii, a następnie stopień doktora na podstawie pracy pt. „Organy w kościołach bernardyńskich na terenie Polski. Studium historyczno-instrumentoznawcze”, napisanej pod kierunkiem ks. prof. dra hab. Jana Chwałka. Obecnie kontynuuje badania muzykologiczne jako pracownik Instytutu Muzykologii KUL. Swoje badania koncentruje wokół zagadnień instrumentologii i akustyki muzycznej, w szczególności problematyki brzmienia organów piszczałkowych, z uwzględnieniem wpływu akustyki wnętrza. Badania opiera na analizach teoretycznych i fizycznych pomiarach akustycznych. Swoją wiedzę muzykologiczną i akustyczną pogłębia i wykorzystuje w założonym przez siebie w 2003 r. studiu nagrań i wydawnictwie fonograficznym „FANFARA” w Lublinie, specjalizującym się w nagraniach i publikacjach muzyki poważnej, religijnej i ludowej (www.fanfara.pl). Dotychczas opublikował 74 płyty CD: w tym 28 z zakresu muzyki klasycznej (kameralnej, chóralnej, symfonicznej i organowej), 18 z zakresu muzyki religijnej, 9 z zakresu muzyki ludowej i inne. Prowadzi także renowację nagrań etnicznych przy współpracy z etnomuzykologami. Zainteresowania badawcze rozwija także w kierunku historii organów i od kilku lat przygotowuje Komputerową Bazę Organów w Polsce. W latach 1999-2002 pracował jako wykładowca muzyki kościelnej w Wyższym Seminarium Duchownym w Kalwarii Zebrzydowskiej. W zakresie działalności artystycznej jest kompozytorem szeregu utworów z zakresu muzyki religijnej i dokonuje licznych aranżacji muzycznych w ramach działalności Studia Nagrań „Fanfara”. Jest współorganizatorem festiwali muzycznych oraz zasiada w jury różnych festiwali.
