Zagadnienia techniczno – technologiczne projektowania, budowy i konserwacji instrumentów lutniczych

Dr Stanisław Marduła, prof. oświaty, lutnik, dr inż. Alicja Hołoga-Marduła, lutnik, wicedyrektor Zespołu Szkół Plastycznych im. Antoniego Kenara w Zakopanem

„Architektura (forma) i konstrukcja musi być obmyślana lub tworzona jednocześnie: konstrukcja jest środkiem, architektura (forma) rezultatem” – Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc. Projektowanie, budowa nowych instrumentów oraz konserwacja już istniejącego instrumentarium wymaga od lutnika nie tylko wiedzy z zakresu historii sztuki lutniczej i doskonałych umiejętności manualnych, ale na równi z nimi wiedzy o materiale z jakiego będzie budowany i z jakiego jest zbudowany już istniejący obiekt. Dotyczy to zagadnień rozpoznawania i stosowania właściwych gatunków drewna, sposobów jego pozyskiwania, sezonowania, sposobów obróbki i wykończenia. Problemy te występują we wszystkich rodzajach instrumentów strunowych, od ludowych począwszy a na mistrzowskich kończąc. Niezbędna jest wiedza z zakresu wytrzymałości drewna na różnorodne obciążenia, zwłaszcza na zginanie, skręcanie czy ścinanie. Równie ważne są podstawowe wiadomości z zakresu chemicznych właściwości drewna, mających zasadniczy wpływ na sposoby nakładania i wykończenia warstw ochronnych (lakiery, pokosty, woski, politury itp.). Wielokrotnie spotykałem w swojej praktyce konserwatorskiej instrumenty niestety zniszczone przez użycie nieodpowiednich materiałów lub zastosowanie nieprawidłowej konstrukcji. Ważna jest również wiedza z zakresu samej konstrukcji całego układu akustyczno – mechanicznego instrumentu, o kierunkach działania i rozkładzie sił działających na instrument, nie tylko w czasie jego eksploatacji, ale również, a może głównie, w trakcie przechowywania i transportu. Wielu lutników, szczególnie amatorów, w dzisiejszym czasie dokonuje rekonstrukcji instrumentów historycznych, zwłaszcza ludowych, rażąco łamiąc wszelkie zasady poprawności konstrukcji i stosowanych materiałów, prowadząc tym samym do zniekształcenia samej formy i przeznaczenia. Każdy instrument, nawet najprostszy, to narzędzie dźwiękowe posiadające swoją bardziej lub mniej skomplikowaną konstrukcję. Instrumenty strunowe należą do grupy najbardziej złożonych i delikatnych. Cały układ korpusu rezonansowego, oraz dodatkowo wstawianie szyjki, powodują, że architektura instrumentu staje się niezmiernie skomplikowana. Stąd też budowniczy, chcąc realizować poprawnie nowe instrumenty i dokonywać konserwacji nie niszcząc obiektu, nie tylko powinien – ale uważam, że musi – posiadać podstawową wiedzę z tego zakresu rozpoznawania, wytrzymałości i budowy stosowanego w swojej praktyce materiału, jakim jest drewno.

 

Stanisław Marduła, dr, prof. oświaty, artysta lutnik, nauczyciel, ur. 29 listopada 1952 w Zakopanem, syn Franciszka – jednego z największych lutników drugiej połowy XX w. W 1972 r. ukończył Technikum Budowy Instrumentów Lutniczych w Nowym Targu oraz w 1977 r. Wydział Technologii Drewna (specjalizacja meblarstwo). Doktorat w dyscyplinie instrumentalistyka (lutnictwo) w Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu w 2000 r., od 2001 r. nauczyciel dyplomowany, od 2016 r. profesor oświaty. Od 1981 r. nauczyciel artystycznych przedmiotów specjalizacji lutniczej w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych im. A. Kenara w Zakopanem. W  2000 r. prowadził wykłady (projektowanie instrumentów smyczkowych) na Akademii Muzycznej w Poznaniu. Rzeczoznawca Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz Ministerstwa Kultury ds. podręczników i szkolnych programów nauczania. Organizator Ogólnopolskich Plenerów Lutniczych w Zakopanem w latach 1982-1989. Uczestnik Ogólnopolskich Seminariów Lutniczych (wygłosił cykl referatów). Uczestnik międzynarodowych konkursów i wystaw lutniczych we Włoszech, Francji, Niemczech, Bułgarii, Czechosłowacji i Polsce (dwukrotnie członek jury Krajowych Konkursów Lutniczych). Autor własnego awangardowego modelu kwartetu smyczkowego „Polonia Nova” (projekt 1986, wykonanie 1996). Uczestnik krajowych i zagranicznych wystaw zbiorowych prezentujących dorobek środowiska lutniczego. Wystawy indywidualne: Zakopane, Ostrołęka, Ciechanów, Szymbark. Członek Związku Polskich Artystów Lutników w Warszawie, oraz Towarzystwa Gimnastycznego „SOKÓŁ” gniazdo w Zakopanem (od 2007 r. prezes). Odznaczenia: Srebrny Krzyż Zasługi, medal „GLORIA ARTIS”, medal KEN, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Zainteresowania – historia polskiego lutnictwa, szczególnie lutnictwa podhalańskiego, projektowanie i budowa autorskich, nie klasycyzujących, form instrumentów smyczkowych.

Alicja Hołoga-Marduła, dr inż., artysta lutnik, nauczyciel, ur. 01.03.1953 w Gnieźnie. W 1977 r. ukończyła Wydział Technologii Drewna (specjalizacja meblarstwo). Do 1980 r. pracowała w przemyśle drzewnym. W 1986 r. rozpoczęła praktykę lutniczą w pracowni teścia, Franciszka Marduły, zostając w 1990 r. członkiem Związku Polskich Artystów Lutników. Zajmuje się głównie konserwacją instrumentów. W 2007 r. uzyskała stopień doktora technologii drewna, specjalizując się w meblarstwie podhalańskim, głównie w stylu zakopiańskim. Ponadto zajmuje się problemami technologicznymi i konstrukcyjnymi drewna rezonansowego, mającymi wpływ na właściwości akustyczne budowanych nowych i konserwowania starych instrumentów. Od 1994 r. nauczyciel artystycznych przedmiotów specjalizacji lutniczej i meblarskiej w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych im. A. Kenara w Zakopanem. Od 2007 r. wicedyrektor Zespołu Szkół Plastycznych w Zakopanem. Uczestniczyła w konkursach lutniczych w Cremonie, Mittenwaldzie, Poznaniu, Paryżu. Uczestniczka krajowych i zagranicznych wystaw zbiorowych prezentujących dorobek środowiska lutniczego. Odznaczenia: medal „GLORIA ARTIS”, medal KEN.